Tend-and-Befriend, het onbekende zusje van het duo Fight en Flight (1)

We kunnen best aardig zijn voor elkaar. Ook als we onder druk staan. Want zelfs onder hoogspanning hebben we meer in huis dan korte lontjes en grote bekken. Daarom mag ‘tend – and – befriend’, een ingeboren basisreactie op stress, wel wat meer bekendheid krijgen.

Tend-and-befriend

Er zit een behoorlijk verschil in de manier waarop mannen en vrouwen met stress omgaan. Dat weten we nog niet zo lang, omdat het meeste wat we over stress weten is gebaseerd op onderzoek bij mannen. Vrouwen werden lange tijd niet meegenomen in onderzoek. De menstruatiecyclus leidt tot ‘afwijkingen’ in de meetresultaten. Bijzonder toch, dat we ongeveer een eeuw lang onderzoek doen bij mannen en dat presenteren als algemeen geldende principes. Shelley E. Taylor is met haar team gericht onderzoek gaan doen naar de reacties van vrouwen op stress en publiceert daar sinds 2000 over. Zij ontdekte dat vrouwen hormonaal anders reageren op stress en ook ander gedrag kiezen. Dat lijkt me wel een belangrijke ontdekking. En om met Johan Cruijff te spreken ‘je gaat het pas zien, als je het doorhebt’. Daarom wat meer hierover.

De logica van vechten en vluchten

Iedereen zal direct ‘vechten/ vluchten’ noemen als standaardreacties op stress. Reageren met een kort lontje of je terugtrekken zijn bekende reacties. Overerft en opgeslagen in ons systeem zijn het reflexmatige reacties geworden. Ze kloppen ook met onze interne logica. Als er gevaar dreigt heb je de meeste kans op overleving door er op af te gaan of voor weg te vlucht – afhankelijk van je inschatting op succes. En omdat het een succesvolle strategie is, zit hij verankerd in onze hersenen. Een kwestie van selectie. Als je erover doordenkt, zit er ook een haak in deze logica. Toegepast op de eenling houdt hij wel stand, maar voor groepen kan hij niet werken. De meeste kinderen en zwakken van de groep zouden het onderspit delven als vechten of vluchten de enige strategieën zouden zijn. Te zwak om te vechten of te vluchten worden zij slachtoffer van ‘het gevaar’ en blijft er van de groep weinig over.

… en zorgen voor elkaar

‘Tend & befriend’ blijkt een derde strategie te zijn. Bij deze strategie zit de logica in de zorg voor het nageslacht. Als je niet de spierkracht hebt om een agressieve aanvaller van het lijf te slaan of er heel hard voor weg te lopen, heb je er belang bij om die gevaarlijke situatie te ontspannen – ‘tend & befriend’. Tend kun je vertalen met ‘zorgen’ of ‘aandacht geven’, je beschermt en creëert veiligheid en rust. Befriend is te vertalen met ‘verbinden’, je maakt een sociaal netwerk dat hierbij helpt, je steekt je hand uit en probeert er samen uit te komen.

Je ziet het pas als je het door hebt

Een tijdje geleden viel ik in een natuurfilm. Twee leeuwinnen werden samen met drie welpjes opgejaagd door een leeuw. Na dagen op de vlucht en de uitputting nabij, veranderden de leeuwinnen van strategie. Moeder-leeuwin stapte samen met haar pups behoedzaam, doelgericht en zonder een spoortje van agressie op de leeuw af en daarmee kantelde het hele krachtenveld. De speelse pups ontwapenden de leeuw, die daarna vrede sloot met moeder en zich op liet nemen in de groep.

Vechten – Vluchten – Verzoenen

Het duurde even voordat ik ‘doorhad’ dat ik hier naar een ‘tend-en-befriend’ reactie zat te kijken. We zijn zo geprogrammeerd om gevaar via de bril van vechten en vluchten te bekijken, dat we deze reactie nog niet herkennen als een basisstrategie. Hoe zou het eruit zien als we standaard gaan praten over de strategieën ‘vechten/ vluchten/ verzoenen’ als reacties op stress? Dat voelt direct een stuk rustiger. Daarmee wordt de omgang met gevaar en stress niet alleen een zaak van winners en verliezers, maar ook van winners en winners. Wat ook recht doet aan de realiteit waarin je er vaak samen uit moet komen, ook als het eng of gevaarlijk is. Ik vind het wel een geruststellend idee dat we een ingeboren reflex hebben die gericht is op verbinding en de-escalatie. Die kalmeert in plaats van opjut. Hij is ontdekt bij onderzoek naar specifiek vrouwelijke reacties, maar zoals alles in de natuur zal dat niet met een schaartje te knippen zijn. Het zijn tendenties, die in ons allemaal in meer of mindere mate aanwezig zijn. Het is ook een goede promo voor genderdiversiteit in leiding en teams. Met zowel escalerende als de-escalerende krachten aan boord, blijft de boel beter in balans.

Auteur: Marga Rijken